De officiële benaming van deze rustplek voor de doden luidt ‘Begraafplaats Nabij Kapel in ‘t Zand’. In het Roermonds dialect spreekt men over ‘Den Aje Kirkhaof’. De begraafplaats, een van de oudste gemeentelijke dodenakkers in Nederland, is in gebruik genomen in mei 1785. De geschiedenis ervan hangt nauw samen met de staatkundige positie van Roermond. In die periode behoorde Roermond namelijk tot dat deel van de Zuidelijke Nederlanden dat onder Oostenrijks gezag stond. Destijds was in Roermond dus de Oostenrijks-Habsburgse wetgeving van kracht. Op 26 juni 1784 verscheen het ‘Edict van den Keyser aengaende de begraeffennissen’:
“Het begraeven in eene Kerk, Kapelle, Bidplaets of ander bedekt Gebouw”, werd verboden. Artikel IV stelde heel duidelijk:
“Daer zullen buyten den omtrek der Steden en buyten de Vlecken ofte Borgten, Kerkhoven worden opgerecht in de welcke alleen het zal georloft wesen te begraeven”.
Dit betekende een verbod om nog in of rond kerkgebouwen en kapellen te begraven, in plaatsen met meer dan duizend inwoners. Binnen de stadsmuren was vanaf dat moment begraven niet meer toegestaan. Een forse boetebepaling maande de stad Roermond om dit edict snel uit te voeren. In mei 1785 kon, ver buiten de toenmalige stadswallen, rondom een reeds daar bestaande kleine joodse begraafplaats, de algemene begraafplaats in gebruik worden genomen.
Is de begraafplaats al bijzonder vanwege haar ouderdom, zij is dat nog veel meer vanwege haar uiterlijk. Vrijwel nergens in Nederland is de scheiding tussen het katholieke gedeelte, het protestantse gedeelte en de twee joodse gedeelten zo nadrukkelijk zichtbaar als op ‘Den Aje Kirkhaof’. Hoge muren scheiden de graven van de verschillende kerkgenootschappen. Ook bevindt zich op de begraafplaats nog een zogenaamd ‘verlaore kirkhaof’, een stukje ongewijde aarde waar tot ver in de vorige eeuw mensen begraven werden die tot geen religieuze gezindte behoorden of volgens de kerkelijke regels niet in gewijde aarde begraven mochten worden.
Op de begraafplaats, met name op het katholieke deel is de lang gangbaar gebleven indeling in begraafklassen herkenbaar. Het klassenstelsel liet het verschil tussen draagkrachtige en minder draagkrachtige Roermondenaren zelfs in de cultus rond de dood duidelijk tot uitdrukking komen. De eerste klasse was gereserveerd voor ‘eeuwigdurende’ graven. De rijkste Roermondenaren lieten zich hier begraven in graven met monumentale opbouw en in imposante grafkelders. De vierde klasse was bestemd voor het gratis begraven van de armste stadsbewoners.
De verdeling in begraafklassen werd in 1870 ingevoerd en vormde als zodanig een duidelijke weerspiegeling van de Roermondse samenleving in de 19e eeuw. In 1857-1858 werd de begraafplaats door dr. Pierre Cuypers heringericht en uitgebreid (zie kaartje). De kenmerkende vorm en symmetrie in de aanleg van de paden kreeg in 1887 een extra accentuering door de bouw van de bisschoppelijke grafkapel op het meest centrale punt van de begraafplaats. Op het eerste klasse-gedeelte treft men ruim vijftig grafkelders aan, een relatief groot aantal gezien de bescheiden omvang van de begraafplaats.
De hoge ouderdom, de indeling in diverse gezindten en de klassenindeling zijn niet de enige elementen die ‘Den Aje Kirkhaof’ bijzonder maken. De begraafplaats heeft nationale faam als ‘schatkamer’ van monumentale grafkunst in kunststijlen uit de negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw. Niet onvermeld moge blijven het grote aantal ijzeren kruisen die met hun typische grafsymboliek veel tweede en derde klasse-graven sieren en de vele hekwerken in smeed- of gietijzer die eerste klasse-graven verfraaien. De aanwezigheid van het vele smeed- en gietijzerwerk op de begraafplaats vindt zijn verklaring vooral in de aanwezigheid van de kunstateliers van de Firma Cuypers en Stoltzenberg die in het 19e-eeuwse Roermond een bloeiende tak van kunst hadden doen ontstaan. De begraafplaats is tenslotte ook bijzonder vanwege de zeldzame, karakteristieke en monumentale bomen.
Wereldvermaard is ‘Het graf met de handjes’.
in feite gaat het om twee grafmonumenten, waarbij op een zeer creatieve manier de wederzijdse liefde tussen een rooms-katholieke vrouw en een protestantse man na de dood tot uitdrukking is gebracht. Over de scheidingsmuur tussen het katholieke en protestantse deel van de begraafplaats heen reiken jonkvrouwe J.C.P.H. van Aefferden en Kolonel der Cavalerie J.W.C. van Gorkum elkaar symbolisch de hand. Een ander graf van allure, bekroond met een indrukwekkend neogotisch monument is de rustplaats van dr. Pierre Cuypers, vaandeldrager van de neogotiek in Nederland enbouwmeester van o.a. het Rijksmuseum en het Centraal Station te Amsterdam
Het is natuurlijk ondoenlijk om in dit kort bestek te attenderen op de vele andere interessante en fraaie graven en grafmonumenten. Ongetwijfeld zult u tijdens een rondgang over de begraafplaats veel van deze ‘parels’ zelf ontdekken. Het grootste monument treft u midden op de hoofdallee aan, de reeds eerder vermelde bisschoppelijke grafkapel, in de volksmond ‘de Bisschopskapel’ genoemd. In de crypte zijn de bisschoppen begraven die sinds het herstel van de kerkelijke hiërarchie in Nederland (1853) het bisdom Roermond bestuurd hebben, met uitzondering van Mgr. Moors en Mgr. Gijsen.
Op de website van het Gemeentearchief Roermond zijn diverse verhalen gepubliceerd onder de noemer ‘Verhalen rond het Oude Kerkhof’. Het zijn boeiende verhalen uit het leven van Roermondenaren die begraven zijn op deze begraafplaats, uitgebreid gedocumenteerd en voorzien van afbeeldingen.
De graven van deze Roermondenaren zijn gemarkeerd met een QR-code en de verhalen zijn ter plekke te raadplegen na het scannen van de code.
.
.
.
.
Deze historische beschrijving is gebaseerd op de huidige kennis.
Door verder onderzoek kan deze beschrijving in de toekomst worden uitgebreid en aangepast.
De website Aezel.eu is in opbouw en nog niet compleet of foutloos. Ondanks de zorgvuldigheid kan het voorkomen dat gegevens van begravenen niet kloppen. Er kunnen derhalve geen rechten aan ontleend worden.
Op elke pagina staat rechtsboven een gele button ‘Melden’. Via deze button komt u op een meldingsformulier en kunt u uw opmerking plaatsen. De zichtbare gegevens worden automatisch meegezonden.