Oude Kerkhof

Links op deze pagina is een selectie te zien van foto's op het oude kerkhof gemaakt in de verschillende seizoenen, ook zijn er foto's van graven en/of details te bekijken.

De ‘Gouden Terebinth’, de tweejaarlijkse prijs die de stichting voor behoud van funerair erfgoed Terebinth in 2015 heeft ingesteld, wordt voor de derde keer uitgereikt. Winnaar van deze prijs is de organisatie/instantie of de persoon die zich volgens de jury in 2018-2019 uitzonderlijk heeft ingezet voor het behoud van de klassieke begraafplaats.
In zijn functie als PR-verantwoordelijke van de Stichting Oude Kerkhof heeft John Vaessen de stichting voorgedragen voor deze prestigieuze prijs. Zijn argumentatie moest inzicht geven in wat er in de afgelopen twee jaren op het Oude Kerkhof is gedaan, hoe het is gedaan, met wie het is gedaan en hoe het resultaat er uitziet.

Een Terebinthwerkgroep bestaande uit Anita van Breugel (architectuur- en cultuurhistoricus Alkmaar), Hessel van Dijk (historicus en uitvaartondernemer Utrecht) en Joan Patijn (medeoprichter van de stichting Tot instandhouding van de Joodse begraafplaats te Overveen), heeft zich verdiept in het werk van vijftien aangemelde kandidaten, waarvan er vorige week drie genomineerd zijn. Stichting Oude Kerkhof in Roermond is één van de drie genomineerden. De andere genomineerden zijn de Stichting tot Behoud van de Drentse Graftrommels in Veenhuizen en de Stichting Sovjet Ereveld in Leusden.
De werkgroep concludeerde in haar rapport dat de Stichting Oude Kerkhof volledig voldoet aan alle ten behoeve van de Gouden Terebinth gestelde criteria en was unaniem onder de indruk van de inspanningen van de stichting. Ook de internationale erkenning bevestigt volgens haar deze conclusie. ‘Op alle getoetste punten scoort deze begraafplaats even hoog’, aldus de werkgroep.

Op 8 februari 2020 zullen de drie genomineerden zich in de aula van begraafplaats de Tolsteeg te Utrecht presenteren en kiest een jury bestaande uit voorzitter Karel Loeff (directeur Erfgoedvereniging Heemschut Amsterdam), Laurens Sparrius (onderzoeker bij Floron Nijmegen) en Nicoline Zemering (directeur begraafplaats Rhijnhof Leiden) de uiteindelijke winnaar.
Aan deze landelijke prijs is een wisseltrofee en een geldbedrag van duizend euro verbonden, die de winnaar mag besteden aan een funerair doel van haar of zijn keuze.

In zijn reactie verklaarde de voorzitter van de Stichting Oude Kerkhof Mathieu Beeren ‘met groot genoegen en trots’ van de eervolle nominatie te hebben vernomen en feliciteerde hij alle bij de stichting aangesloten vrijwilligers met deze nominatie.

Op 26 en 27 december 1944 werden veertien willekeurige onderduikers op bevel van Abschnittskommandant Ulrich Matthaeas gefusilleerd in het Elmpterbos, gemeente Niederkrüchten. Matthaeas wilde met dit oordeel een voorbeeld stellen dat jongens en mannen van zestien tot zestig jaar uit Roermond zich vóór 18 december 1944 moesten melden teneinde weggevoerd te worden naar Duitsland. Na het bekend maken van de terechtstellingen melden zich ruim 2700 Roermondenaren die op 30 december 1944 te voet de inmiddels legendarische tocht naar Duitsland zouden maken, om uiteindelijk tewerk te worden gesteld in de Duitse oorlogsindustrie.
De lichamen van de veertien onschuldige burgers werden in eerste instantie door de Duitsers ter plekke van de executies begraven. Pas op 26 augustus 1947 werden de stoffelijke resten gevonden en vond hun herbegrafenis plaats op 11 september 1947 op het Oude Kerkhof te Roermond. Ruim twee en een half jaar later, op 29, 30 en 31 maart 1950 werden de katholieke slachtoffers vervolgens opgegraven en overgebracht naar de algemene begraafplaats ‘Tussen de Bergen’ om aldaar hun allerlaatste rustplaats te krijgen bij het inmiddels opgerichte monument voor Roermondse oorlogsslachtoffers. De stoffelijke resten van de twee gefusilleerde broers op het protestantse deel volgden op 2 juni 1950.

Op een plaquette bevestigd aan de gevel van de Synergieschool, voorheen Alphonsusschool, worden de namen vermeld van Lodewijk Claessens, Frans Denis, Josef Fuchs, Johannes Hanno, Lambertus Janssens, Willem Jongen, Thijs Oljans, Wicher Oljans, Hubertus Selder, Mathieu Sevenich, Jan Tobben, Louis Uphus (later herbegraven op het Nationaal Ereveld te Loenen), Willem Winters en ‘Frans’ een Poolse krijgsgevangene. Het was echter niet in deze school waar de meesten van de onderduikers zich schuil hielden, maar in de school van de Zusters van Liefde aan het Schoolpad. De bewuste plaquette is in december 1994 op de gevel van de voormalige Alfonsusschool bevestigd ter gelegenheid van het feit dat de massa-deportatie in 1944 precies 50 jaar eerder plaats gevonden had.

Omdat de plaquette volgens de Stichting Oude Kerkhof op deze locatie weinig of geen attentiewaarde heeft was de stichting van mening, in het kader van 75 jaar bevrijding, dat deze herinnering beter op zijn plaats zou zijn op het Oude Kerkhof, op de plek waar de genoemde slachtoffers in 1947 herbegraven geweest zijn. Uiteindelijk werd ter nagedachtenis aan deze gefusilleerden door de stichting het initiatief genomen, in samenwerking met de gemeente Roermond, een nieuwe gedenksteen op te laten richten met vermelding van de namen van alle slachtoffers én hun beeltenis en die te laten plaatsen aan de kop van grafveld 8, de locatie waar de katholieke terechtgestelden tot 1950 begraven geweest zijn. De plaquette aan de gevel van de Synergieschool kon daardoor gehandhaafd blijven.
75 Jaar na hun executies met Kerstmis 1944 zal deze herdenkingssteen op ‘den Aje Kirkhaof’, vervaardigd en geplaatst op 18 november 2019 door de firma Sliepen Natuursteen te Posterholt, blijven herinneren aan die inktzwarte periode in de Tweede Wereldoorlog, die bekend staat als ‘het verdriet van Roermond’.

Op een nog nader te bepalen tijdstip zal de officiële onthulling van de gedenksteen te zijner tijd plaatsvinden.

Initiatiefnemer John Vaessen en voorzitter Stichting Oude Kerkhof Mathieu Beeren bekijken de werkzaamheden aan de herdenkingssteen en de plaatsing, uitgevoerd door steenhouwer John Beckers en medewerkers Sliepen Natuursteen te Posterholt.

In oktober 2018 kreeg de familie Adams vergunning tot het adopteren en renoveren van de uit 1925 stammende grafkelder Janssen-Wijdeveld.
Het initiatief hiertoe werd genomen door de broers Karel en Victor Adams. In nauwe samenwerking met de stichting Oude Kerkhof vond van maart tot en met juli 2019 de renovatie plaats van de in eigendom verkregen grafkelder, uitgevoerd naar een ontwerp van architect Arnie van Dun door de restaurateurs John Verkooijen en Hay Pistorius. De oorspronkelijke zich in de grafplaats bevindende stoffelijke resten zijn samengevoegd en volgens in 2018 vastgestelde regels opnieuw bijgezet in dezelfde grafkelder.
Op 2 november 2019 (Allerzielen) vond de inzegening van de grafkelder plaats in het bijzijn van familie en betrokkenen door mgr. Rob Merkx, plebaandeken van Roermond. (foto’s: Roland Adams)

Het kerkhof is op sterven na dood: ‘Als we niets doen, is er binnen twintig jaar bijna niks meer over’

Kaalslag op Limburgse kerkhoven

Maurice Heemels sprak vorige week in een lezing publiekelijk zijn zorgen uit over de Limburgse begraafcultuur. Dat gebeurde tijdens de presentatie van de derde druk van het boek ‘Dood, Maar Niet Vergeten’. Dat betreft een naslagwerk van auteur John Vaessen over de historie van de graven en grafkelders op ‘D’n Aje Kirkhaof’ in Roermond. Ook tijdens een lezing in Maastricht, in augustus, maakte Heemels een punt van de kaalslag op de Limburgse kerkhoven en begraafplaatsen. Hij deed dit op verzoek van De Terebinth, een landelijke stichting die zich inzet voor de funeraire cultuur. Behoud van begraafplaatsen en grafmonumenten staat daarbij voorop.

Melick / Heythuysen

De Limburgse begraafcultuur is in een rap tempo aan het verdwijnen, constateert historicus Maurice Heemels uit Heythuysen. Steeds minder mensen kiezen voor een rooms-katholieke uitvaart en begrafenis, met lege plekken op de dodenakkers als gevolg. Heemels luidt de noodklok.
Een gebit waarin steeds meer tanden ontbreken. Zo omschrijft historicus Maurice Heemels uit Heythuysen het dorpskerkhof of de begraafplaats anno nu. Thans laat meer dan 65 procent van de Nederlanders zich cremeren, met een onstuitbare kaalslag van dodenakkers als logisch gevolg. Zelfs in het van oudsher streng katholieke Limburg.
Een ontwikkeling die Heemels grote zorgen baart. De Limburgse begraafcultuur is in een akelig hoog tempo aan het verdwijnen, constateert hij. Als er niks gebeurt, is de ontmanteling binnen dertig jaar compleet en valt er niks meer te redden. Het wordt tijd dat de tandarts langskomt.

Fascinatie

Nee, Heemels zelf hoeft niet per se begraven te worden als zijn tijd gekomen is. Met zijn vrouw heeft hij een compromis gesloten: ze worden beiden gecremeerd, maar een deel van zijn as krijgt een plekje in Melick. Op het kerkhof waar vier generaties Heemels begraven zijn. Zijn fascinatie voor dodenakkers heeft dan ook geen religieuze grondslag. Wel een emotionele. Heemels: „Mijn vader overleed toen ik vier maanden oud was. Kanker. Vanaf mijn kinderjaren bracht ik daardoor veel tijd door op het kerkhof in Melick. Die omgeving intrigeerde me. De brandende lichtjes, de bloemen. Het maakte veel indruk op me.”

Foto: Laurens Eggen

Zijn interesse ontwikkelde zich in de loop der jaren tot een expertise. In 2016, vier jaar nadat zijn moeder was overleden, promoveerde de historicus aan de universiteit van Maastricht op een proefschrift over de begraafcultuur in Roermond tussen 1870 en 1940. Hij droeg zijn werk op aan zijn ouders. Het onderzoek leverde Heemels inzichten op over met name de sociale gelaagdheid in de samenleving van toen. Het kerkhof als spiegel van de stad. De lerarenopleider geschiedenis aan de Fontys Hogeschool in Sittard verdiepte zich tevens in de begraafcultuur op provinciaal en landelijk niveau.

Bewaren

Het kwam voor Heemels natuurlijk niet als een verrassing dat het aantal rooms-katholieke uitvaarten en begrafenissen dalende is. Wat hem wél overdonderde, is de snelheid waarmee dit momenteel gepaard gaat. Heemels: „De secularisering kwam eigenlijk al in de negentiende eeuw op gang. Vanaf de jaren vijftig resulteerde dit in de ontkerkelijking, met als gevolg de teloorgang van kerkelijke rituelen rond de dood en het begraven.
Dat is niks nieuws. De laatste jaren gaat het echter wel heel erg hard. Het eeuwenlang onberoerd gebleven karakter van het rooms-katholieke begraven is fundamenteel gewijzigd. Het percentage Nederlanders dat op papier nog rooms-katholiek is en een kerkelijke uitvaart krijgt, staat op het punt om onder de 10 procent te duiken. Dat is voor het eerst sinds vijftien eeuwen. Tegelijkertijd oversteeg het aantal personen dat kiest voor een crematie vorig jaar voor het eerst de 65 procent. Een eeuwenoude begraafcultuur dreigt te verdwijnen in Nederland.
En Limburg vormt daarop geen uitzondering, ondanks het rijke religieuze leven dat deze provincie altijd heeft gehad. Binnen nu en een generatie komt het moment dat niemand meer kiest voor een katholieke uitvaart. De kerkhoven en begraafplaatsen die er dan nog wel zijn, zullen op een gegeven moment deels of volledig worden geruimd. Als we niets doen, is er binnen twintig of dertig jaar bijna niks meer over.”

Foto: Laurens Eggen

Cultureel erfgoed

Hamvraag: wat zou dat? Wat maakt het uit als we oude kerkhoven en begraafplaatsen niet bewaren voor het nageslacht? Heel veel, vindt Heemels. „Kijk, dat mensen op een gegeven moment andere keuzes maken, houd je niet tegen. We hebben crematoria en ook natuurbegraafplaatsen zijn tegenwoordig populair. Dat is zeker niet slecht. Iedereen heeft de vrijheid om zijn eigen rituelen te kiezen na zijn dood, of die nu kerkelijk zijn of niet. Mijn zorgen komen puur voort uit historisch perspectief. Het rooms-katholieke geloof en de daarbij horende begraafcultuur bepaalde eeuwenlang mede de identiteit van het gebied dat Limburg heet. Het kerkhof vormde een afspiegeling van de maatschappij: hier ligt Piet, hij was bakker, woonde in die straat en kwam uit die familie.
Dat stukje geschiedenis dreigen we nu kwijt te raken. Als we dit op zijn beloop laten, is het over een paar decennia niet meer mogelijk om te zien hoe we ruim vijftien eeuwen lang onze doden begroeven. En hoe mensen met doden omgingen zegt wat over het niveau van de beschaving in die tijd. Ik vind dat we, voordat het definitief te laat is, de vraag moeten stellen of we dit moeten laten gebeuren. Als economische motieven leidend zijn, is het antwoord ‘ja’. Maar daar leg ik me niet bij neer. Ik pleit ervoor om dorpskerkhoven en begraafplaatsen als cultureel erfgoed te gaan beschouwen.”

Foto: Laurens Eggen

Ondergeschoven kindje

De tijd begint serieus te dringen. Graven worden geruisloos geruimd en daar komt steeds vaker niks meer voor terug. Kerkhoven raken leger en leger. Elk jaar verliest het gebit van de dodenakker wel weer een tand of een kies. Parochies zouden het verval graag willen stoppen, maar zijn daar volgens Heemels amper toe in staat.
„Lees de kranten er maar op na. Het bisdom moet bezuinigen. Medewerkers worden ontslagen. De eerste zorg van de parochie is het openhouden van het kerkgebouw, dat is al moeilijk genoeg. Het kerkhof is een beetje het ondergeschoven kindje. Dat staat niet hoog op de prioriteitenlijst en dat is begrijpelijk. Hier en daar werpen vrijwilligers zich op om de boel te onderhouden, maar dat zijn doorgaans, met alle respect, oudere mensen. De jeugd bekommert er zich niet om. Het is heel simpel: als we de toekomst van de begraafplaats willen waarborgen, hebben we hulp van de overheden nodig. Van de gemeente, van de provincie, van de rijksoverheid. Er zou beleid gemaakt moeten worden waarmee Limburgse begraafplaatsen en kerkhoven als cultureel erfgoed kunnen worden geconserveerd.”

Foto: Laurens Eggen

Zaak is dan wel dat het probleem onder de aandacht wordt gebracht. Geen sinecure, dat beseft Heemels terdege. ‘Begraafcultuur’ is niet het meest sexy thema, al helemaal niet bij de jongere generaties. De Heythuysenaar denkt aan het oprichten van een stichting. „Een Stichting Limburgse Kerkhoven en Begraafplaatsen zou kunnen helpen om de dodenakker te profileren als een mooie plek.
Als een plaats van rust, bezinning, natuurschoon en historie. Ja, wellicht van geluk. Met overheidssubsidies zou ze graven kunnen onderhouden, ook als de huur ervan is opgezegd. Je zou ook kunnen denken aan het adopteren van een grafmonument. Hoe dan ook, er moet een gezamenlijk beleid komen voor de hele provincie. Dat begint met het aanzwengelen van een discussie. Ik hoop daar nu alvast een begin mee te hebben gemaakt. Ze zeggen wel eens dat historici altijd achterom kijken. In dit geval wil ik juist dingen vastleggen en bewaren voor toekomstige generaties. Ik hoop dat er een gezelschap opstaat dat hier ook voor wil ijveren. En anders zet ik mijn kruistocht solo voort.”

Omdat Petra Stienen wegens verblijf in het buitenland helaas niet aanwezig kon zijn (zij werd vervangen door haar moeder Tiny Sieben) bij de uitreiking van de door de stichting uitgegeven derde uitgebreide druk van het boek ‘Dood, maar niet vergeten’ op zaterdag 26 oktober in MFC ‘t Paradies, overhandigde bestuurslid Wilbert Dekker van de Stichting Oude Kerkhof haar vrijdagmiddag 1 november het boek tijdens de tentoonstelling ‘DNA van Limburg - editie Roermond’ in de ECI Cultuurfabriek.

Petra Stienen ontvangt boek uit de handen van Wilbert Dekker (foto: Ferdinand Pleyte)

Dit jaar beet de traditionele Eucharistieviering op zaterdag 2 november het spits af bij de Allerzielenactiviteiten op het Oude Kerkhof. Voor de eerste keer sinds zijn wijding op 8 december vorig jaar, droeg bisschop mgr. Harrie Smeets, geassisteerd door hulpbisschop Everard de Jong, om 08.00 uur de Heilige Mis op in de bisschoppelijke grafkapel. Na afloop werd aan de bisschop door voorzitter Stichting Oude Kerkhof Mathieu Beeren en auteur John Vaessen een exemplaar van het boek ‘Dood, maar niet vergeten’ overhandigd. Een bezoek aan de crypte, waar bisschoppen van het tweede bisdom Roermond zijn bijgezet, besloot de plechtigheid.

Mathieu Beeren en John Vaessen in gesprek met bisschop Harrie Smeets, waarna de onder de kapel gelegen grafkelder bezocht werd (foto’s: Gijsbrecht Dieteren-Bisdom Roermond)

De inmiddels alom bekende ‘Allerzielenloop’ startte dit jaar reeds voor de negende keer in successie die zaterdagavond zoals gebruikelijk bij de processiegang van ‘Kapel in ’t Zand’. Rond 19:30 uur verzamelden zich aldaar, onder goede weersomstandigheden, naar schatting 150 deelnemers, al of niet in het bezit van een lantaarn voor de wandeling naar de begraafplaats. Op een dergelijk groot aantal belangstellenden had de organisatie niet gerekend, maar was uiteraard zeer verheugd dat zoveel geïnteresseerden de weg naar deze jaarlijkse activiteit gevonden hadden. Wellicht dat door deze massale opkomst in de toekomst voor een andere opzet gekozen moet worden. Bij het betreden van de begraafplaats werden de deelnemers verwelkomd door muziek ten gehore gebracht door een ensemble van hoornblazers van de ‘Brass Band Merum’, die evenals vorig jaar bijdroeg aan het sfeervolle en devote karakter van de avondwandeling. Vooraf gegaan door rondleider John Vaessen werd vervolgens een vijftiental locaties bezocht die door middel van schijnwerpers van binnen of buiten aangestraald werden, zodat het katholieke deel van de begraafplaats feeëriek verlicht werd. Bij iedere locatie werd kort informatie verstrekt omtrent de betekenis ervan. In het kader van ‘Roermond 75 jaar bevrijd’ werden voor de eerste keer in het bestaan van de ‘Allerzielenloop’ ook de geallieerde graven bezocht, waar enkele ogenblikken stilte gehouden werd. Evenals alle verzetsstrijders en oorlogsslachtoffers die op het Oude Kerkhof rusten hebben zij hun leven gegeven voor onze vrijheid. Zowel bij het voormalige lijkenhuisje alsook bij de bisschoppenkapel werd de wandeling onderbroken door een intermezzo van de ‘Brass Band Merum’. Rond 20:45 uur was de ‘Allerzielenloop’ teneinde en konden de organisatoren Wim Bongaerts en Laurent Linssen terug zien op een buitengewoon geslaagde activiteit. De voorbereidingen voor de jubileumeditie in 2020 zijn inmiddels reeds gestart.

Ter afsluiting van het seizoen organiseerde de Stichting Oude Kerkhof op zondag 3 november de laatste gratis bij te wonen algemene rondleiding van dit jaar. De start was zoals gebruikelijk in zaal ‘Aad Remunj’, schuin tegenover de begraafplaats. Een twintigtal deelnemers luisterden hier aandachtig naar een inleidende presentatie over de historie van ‘den Aje Kirkhaof’, waarna een twee uur durende wandeling over alle geloofsgedeelten op de begraafplaats volgde.

De Stichting Oude Kerkhof dankt hierbij alle vrijwilligers die hun medewerking gegeven hebben het ‘Allerzielenweekend’ tot een eclatant succes te maken en in het bijzonder ook alle bezoekers die aan de verschillende activiteiten bij de viering van Allerzielen 2019 hebben deelgenomen.

In een tot de laatste plaats toe bezette zaal in MFC ’t Paradies luisterden zo’n 120 aanwezigen naar het welkomstwoord door de voorzitter van de Stichting Oude Kerkhof, Mathieu Beeren. Hij dankte iedereen die mede aan de totstandkoming van het boek heeft meegewerkt, in het bijzonder auteur John Vaessen. Ook eindredacteur dr. Maurice Heemels besteedde vervolgens op persoonlijk wijze aandacht aan de samensteller van het boek, maar sprak tevens zijn zorg uit over het verdwijnen van een begraafcultuur die de identiteit van Limburg eeuwenlang mede bepaald heeft. Hij hield een pleidooi zich het lot van minder bekende kerkhoven en begraafplaatsen aan te trekken en zo de teloorgang wellicht te stoppen. De hoop werd uitgesproken dat ‘den Aje Kirkhaof’ een van de eerste begraafplaatsen is in een lange rij van Limburgse dodenakkers die voor de toekomst bewaard zijn gebleven. Als derde spreker memoreerde auteur John Vaessen aan de geschiedenis van het realiseren van de nieuwe uitgave vanaf de eerste druk in 2011. Voorts sprak hij zijn dank uit aan alle informanten in het algemeen en in het bijzonder aan het bestuur van de Stichting Oude Kerkhof en aan personen die op wat voor wijze dan ook, hem behulpzaam geweest zijn dit resultaat te bereiken. Omdat in het nieuwe boek diverse op het Oude Kerkhof begraven personen begraven zijn die rond 1900 gerelateerd waren aan voormalig Nederlands-Indië was Yvonne de Vries bereid een korte lezing te geven over de schrijfster ‘Melati van Java’ wier moeder op het Oude Kerkhof haar laatste rustplaats heeft. Een intermezzo dat door de aanwezigen zeer gewaardeerd werd. Omdat Petra Stienen wegens verblijf in het buitenland niet het eerste exemplaar van het boek in ontvangst kon nemen, werd zij vervangen door haar moeder Tiny Sieben. In een gloedvolle toespraak richtte zij zich op mooie wijze tot het aanwezige publiek, waarna voorzitter Mathieu Beeren en penningmeester Pieter Einig van de stichting Oude Kerkhof haar het boek vergezeld van een bloemetje, overhandigden. Tenslotte werden door hen de aanwezige sponsoren bedankt voor hun financiële bijdrage en ontvingen ook zij een of meerdere exemplaren van de derde uitgebreide druk. De stichting Oude Kerkhof kan terugzien op een bijzonder geslaagde middag. Vanaf 28 oktober zijn de boeken voor de prijs van 27,50 euro in Roermond verkrijgbaar bij een achttal verkooppunten. Indien men het boek (met verzendkosten) opgestuurd wil hebben, kan contact worden opgenomen met info@oudekerkhofroermond.nl

Als begin van de Allerzielenactiviteiten op het Oude Kerkhof zal op zaterdag 2 november (Allerzielen) om 08.00 uur s’ morgens de jaarlijkse traditionele Eucharistieviering in de Bisschoppenkapel plaats vinden, aansluitend gevolgd door een korte meditatie in de crypte. De Heilige Mis en meditatie, waarbij iedereen welkom is, wordt opgedragen ter intentie van alle op de begraafplaats rustende overledenen in het algemeen en de overleden bisschoppen in het bijzonder. De Heilige Mis zal dit jaar voor het eerst opgedragen worden door de bisschop van Roermond mgr. Harrie Smeets, geassisteerd door hulpbisschop Everard de Jong.

Diezelfde zaterdagavond start om 19.15 uur de traditionele 'Allerzielenloop' met het uitreiken van stormlampen aan de deelnemers op het pleintje vóór de Kapel in 't Zand. Iedereen die mee wilt lopen wordt uitgenodigd op dat tijdstip aldaar aanwezig te zijn. Vanaf 19.00 uur is het mogelijk een kaarsje te kopen in de processiegang om tijdens of na de wandeling te plaatsen op het graf van een dierbare. Om 19.25 uur vertrekt de stoet in stilte via de processiegang in de kapel, naar de hoofdingang van de begraafplaats, waarna lantaarns door de deelnemers onder begeleiding van gidsen langs de daarvoor bestemde paden geplaatst worden. Diverse locaties worden die avond van binnen of van buiten aangestraald, zodat een gedeelte van de begraafplaats feeëriek verlicht is. Gedurende de wandeling zijn er vervolgens twee muzikale intermezzo’s, één bij de Bisschoppenkapel en één bij het lijkenhuisje, verzorgd door een ensemble van de Brass Band ‘Merum’ te beluisteren. De deels verlichte begraafplaats is dit jaar uitsluitend te bezoeken op zaterdagavond 2 november.

De bisschoppelijke grafkelder, benevens de er boven gelegen kapel en de Stoltzenbergkapel worden op vrijdag 1 november (Allerheiligen), zaterdag 2 november (Allerzielen) en zondag 3 november, alle dagen van 12:00 uur tot 17:00 uur voor het publiek opengesteld.

Ter afsluiting van de Allerzielenactiviteiten op ‘den Aje Kirkhaof’ start zondag 3 november om 13.00 uur de laatste gratis algemene rondleiding van dit jaar georganiseerd door Stichting Oude Kerkhof. De twee uur durende wandeling begint met een korte presentatie over de ontstaansgeschiedenis van de historische monumentale begraafplaats in zaal ‘Aad Remunj’, Herkenbosscherweg 10, schuin tegenover over de begraafplaats. Alle vijf geloofsgedeelten op de begraafplaats zullen vervolgens bezocht worden.

-----

---------------------------------------------------Petra Stienen
------------------------------------------------- (foto: Jeroen Poortvliet)

Op zaterdag 26 oktober om 14:00 uur zal de presentatie van de derde uitgebreide druk van het door de stichting Oude Kerkhof uitgegeven en door John Vaessen samengestelde boek ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond, plaats vinden in:

*Uitreiking eerste exemplaar van het boek aan de in Roermond geboren Petra Stienen, arabist, spreker, schrijver en politicus, die wegens verblijf in het buitenland vertegenwoordigd zal worden door haar moeder Tiny Sieben

Na het slotwoord door de voorzitter biedt de stichting de aanwezigen een drankje aan en bestaat de mogelijkheid het boek ter plaatse aan te schaffen.

*Plantage Boekhandel, Neerstraat 52a, 6041KD Roermond
*Antiquariaat Theo Boom, Neerstraat 3a, 6041KA Roermond
*Cuypershuis, Pierre Cuypersstraat 1, 6041XG Roermond
*Hal Kathedraal,Grote Kerkstraat
*VVV Roermond, Markt 17, 6041EL Roermond
*Café-Zaal ‘Aad Remunj’, Herkenbosscherweg 10, 6045AR Roermond
*Boekhandel Van Heijster, Hoogstraat 11, 6071 JM Swalmen
*Kinderboekhandel De Kleine Tovenaar, Hoekstraat 3, 6042 KH te Maasniel

Bijdrage gemeentearchivaris dr. Hans van de Mortel in
City Life Magazine (september 2019)

Op initiatief van onze vrijwilliger dr. Maurice Heemels is er een venster aan de ‘canon van het Nederlands funerair erfgoed’ toegevoegd: de geclassificeerde begraafplaats uit de periode 1850-1950. Hij heeft dit venster zelf geschreven en beschrijft als voorbeeld uiteraard de begraafplaats 'Nabij Kapel in ‘t Zand'.
Vanaf het moment dat mensen begraven werden, was er sprake van verschillen in de manier waarop dat gebeurde. Niet alleen in de rituelen rondom dood en begraven werd onderscheid gemaakt tussen mensen, maar ook de plaats waar mensen begraven werden – bijvoorbeeld in of buiten de kerk - was afhankelijk van hun economische of sociale status. Negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse begraafplaatsen zijn misschien wel het meest duidelijke bewijs voor dat laatste. In elk geval is op deze begraafplaatsen het verschil in begraving tussen mensen tegenwoordig nog het best zichtbaar. ‘Onze’ begraafplaats, het Oude Kerkhof, maakt dus vanaf nu prominent deel uit van de canon, die in het najaar ook in boekvorm zal worden gepresenteerd.
Bron: Nieuwsbrief Stichting Dodenakkers.nl september 2019

Geclassificeerde begraafplaatsen
Hoe de klassenmaatschappij ook terug te zien was op de dodenakkers.

Vanaf het moment dat mensen begraven werden, was er sprake van verschillen in de manier waarop dat gebeurde. Niet alleen in de rituelen rondom dood en begraven werd onderscheid gemaakt tussen mensen, maar ook de plaats waar mensen begraven werden – bijvoorbeeld in of buiten de kerk - was afhankelijk van hun economische of sociale status. Negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse begraafplaatsen zijn misschien wel het meest duidelijke bewijs voor dat laatste. In elk geval is op deze begraafplaatsen het verschil in begraving tussen mensen tegenwoordig nog het best zichtbaar.

Verschillen in de dood

Vanaf het einde van de achttiende, maar op grote schaal in de loop van de negentiende eeuw werden in Noordwest-Europa – en dus ook in Nederland – begraafplaatsen buiten steden aangelegd. Op deze begraafplaatsen was classificatie, met name vanaf ongeveer 1850 normaal. Ook op de dorpsbegraafplaatsen die werden aangelegd na de begrafeniswet van 1869 zien we dit terug.
De negentiende-eeuwse burgerij was zeer statusbewust en wilde zich ook in het begraven graag onderscheiden van anderen. Een mooi grafmonument op een dito locatie was haar wens. Het systeem van classificatie dat aan het einde van de achttiende eeuw juist was bedacht om al te grote verschillen tussen mensen in de omgang met de dood te voorkomen – bijvoorbeeld bij het versieren van de kerk tijdens de begrafenisdienst, het luiden van de klokken en het vervoer van de lijken – bleek in de loop van de negentiende eeuw feitelijk ‘een prima systeem’ te zijn om verschillen tussen mensen te benadrukken. Over het algemeen was er op begraafplaatsen sprake van drie of vier begraafklassen, waarbij de eerste begraafklasse de duurste was en meestal bestond uit koopgraven, vaak met ‘eeuwigdurend grafrecht’. Bovendien was het grafvak groter zodat men voldoende ruimte had om een grafkelder of een groot monument te plaatsen. De begraafklassen twee en verder waren goedkoper en de graven in deze klassen werden gehuurd voor een bepaalde periode, na afloop waarvan ze verlengd of geruimd werden. De klasse drie of vier was de goedkoopste begraafklasse waarin ook de mensen begraven werden die geen geld voor een begrafenis of graf hadden. Hun begrafenis werd betaald door begrafenisvereniging, kerkgenootschap of gemeente. Zo kon men op basis van een zogenaamd ‘bewijs van onvermogen’ op kosten van de gemeente begraven worden. De grafafmeting was hierbij precies dat wat nodig was voor een kist, namelijk 1,80 bij 0,60 meter. Het begraven op kosten van de gemeente was voor de meeste mensen echter geen aantrekkelijke gedachte.

Onderzoek naar de classificatie van negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse begraafplaatsen staat in de kinderschoenen. Echter uit analyse van onder meer de begraafregisters van de Roermondse begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’ (1785) kon worden vastgesteld dat de classificatie die daar werd gehanteerd – en tegelijkertijd in de eveneens geclassificeerde kerkdiensten – een soort ‘spiegel’ was van de sociale verhoudingen in de stad Roermond. Buren in het leven bleven ook vaak ‘buren’ op de begraafplaats. Dat werd in de internationale literatuur over negentiende-eeuwse begraafplaatsen al langer verondersteld, maar het wetenschappelijk onderzoek in Roermond toonde dit voor het eerst aan op basis van historisch bronnenmateriaal. Het onderzoek bevestigt hiermee bovendien de ervaringen die reeds zijn opgedaan in de praktijk op begraafplaatsen elders in Nederland.

De classificatie komt niet alleen tot uiting in de verschillende klassen an sich, maar ook in de locatie van die klassen op de begraafplaats. De duurste begraafklassen lagen vaak centraal op de begraafplaats of langs de hoofdpaden. De goedkoopste klassen lagen meestal aan de buitenzijden van de begraafplaats. Ook in de vormgeving en het formaat van het grafmonument waren de verschillen tussen begraafklassen zichtbaar.
Classificatie aan de hand van begraafklassen is een typisch kenmerk van negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse begraafplaatsen. Het verschijnsel classificatie past in de context van de periode tussen ongeveer 1850 en 1950, een tijd die door historici niet voor niets gekenmerkt wordt als ‘de hoogtijdagen van de klassenmaatschappij’.

Suggestie voor verder lezen:
• Maurice Heemels, ‘Op den akker des doods, waar allen gelijk worden’. Begraafcultuur in Roermond, 1870-1940’ (Hilversum, 2016)

De Open Monumentendagen met dit jaar als thema ‘Plekken van plezier’ vinden plaats op zaterdag 14 en zondag 15 september. Een plek van plezier is niet het eerste dat in je opkomt bij een (historische) begraafplaats. Natuurlijk is de algemene begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’ zoals de officiële benaming luidt, behalve een plek van herdenken ook een plezierige plek om er te verblijven. Met zijn talloze monumentale graven en bomen en diverse dier- en plantsoorten is het Oude Kerkhof een oase van rust in een drukke dagelijkse werkelijkheid, dus in deze zin zeker een plezierige plek om te bezoeken.
Vanaf 1785 zijn nagenoeg alle Roermondenaren tot halverwege de 20e eeuw hier begraven of bijgezet. Het Oude Kerkhof is daardoor niet alleen een stenen archief, een bron van voldoening voor historisch geïnteresseerden, maar vooral ook een prominente locatie om te herdenken. De liefdevolle herinneringen aan dierbaren worden met genoegen beleefd. Vanuit dit oogpunt gezien is ook het Oude Kerkhof zeker ook een plek van plezier.

Vanaf 2001 is de begraafplaats officieel een rijksmonument. Niet alleen de dodenakker ‘an sich’, maar ook de muren van de begraafplaats, alsook een tiental grafmonumenten waaronder de bisschoppenkapel, het familiegraf van dr. Pierre Cuypers, de Stoltzenbergkapel en het wereldberoemde ‘graf met de handjes’ genieten de monumentenstatus. Het laatstgenoemde monument van onafscheidelijke liefde past zeker in het thema van dit jaar.

Op zondag 15 september kan men vanaf 14:00 uur deelnemen aan gratis rondleidingen die starten vanaf de hoofdingang. Alle vijf geloofsgedeelten zullen tijdens de rondleiding bezocht worden . Aanmelden is niet nodig. Op zaterdag 14 september zijn er geen geplande rondleidingen of andere activiteiten maar is de begraafplaats wel voor het publiek geopend. Op de website www.oudekerkhofroermond.nl is een wandeling gratis te downloaden
Op vrijdag 13 september zijn er in het kader van de Open Monumentendagen besloten rondleidingen voor scholieren uit het basisonderwijs, de zogeheten klassendagen.

Bestuur en vrijwilligers van de stichting Oude Kerkhof feliciteren hun voorzitter, Mathieu en Annie met hun 50-jarig huwelijk op 11 juni 2019.

In het kader van het traditionele jaarlijkse Cuypersweekend organiseert de Stichting Oude Kerkhof in samenwerking met het Cuypershuis diverse activiteiten.
Op zaterdag 15 juni start er om 14:00 uur bij het Cuypershuis een wandeling via de Kapellerlaan naar en over het Oude Kerkhof. Na deze rondgang voert de wandeling langs de Kapelse molen, Galgenberg en Roerdal terug naar het Cuypershuis.
Aan deze wandeling zijn geen kosten verbonden. Duur van de wandeling is ongeveer 2 uur.

Op zondag 16 juni vindt er een rondleiding plaats op 'den Aje Kirkhaof', die geheel gewijd zal zijn aan locaties en personen die gerelateerd zijn aan de Roermondse architect Pierre Cuypers (1827-1921). Uiteraard wordt tijdens deze unieke wandeling zijn familiegraf bezocht, maar ook laatste rustplaatsen van onder meer zijn compagnon Frans Stoltzenberg en werknemers als Peter Smeets, Theo Pieters, Jacques Oor, Willem Slenders, Jean Geelen, Frans van den Essen, Henri Scheen, Jules Danis en Sjoerd van de Schuit. Eveneens wordt de aandacht gevestigd op graven van Cuypers’ tijdgenoten zoals de architect Weber en de kunstenaars Windhausen, Nicolas en Lücker.
Vanaf 14.00 uur kan men, vóóraf aan de rondleiding, in het (door Cuypers ontworpen) lijkenhuisje op de begraafplaats een presentatie met mondelinge toelichting van de restauratie van Cuypers' familiegraf bijwonen, die tussen 2004 en 2006 heeft plaatsgevonden. De rondleiding zelf start aansluitend aan de presentatie om 14.30 uur vanaf het voormalige lijkenhuisje en zal rond 16.00 uur eindigen.
Aan de rondleiding zijn geen kosten verbonden.

In het 'Cuypershuis' is tevens een wandelroute (één kilometer, twintig minuten) naar het Oude Kerkhof verkrijgbaar.
Uiteraard is de begraafplaats op zaterdag 15 juni ook geopend, maar vinden er, behoudens de wandeling, géén activiteiten plaats.

Indrukwekkend mini-concert door de Koninklijke Harmonie Roermond bij ‘Weekend van de Begraafplaats’

Gadegeslagen door tientallen bezoekers vond op 26 mei 2019 vóór de Bisschoppelijke grafkapel op het Oude Kerkhof vanaf 14:00 uur een geslaagd optreden plaats door de Koninklijke Harmonie Roermond. Voorzitter Mathieu Beeren van de Stichting Oude Kerkhof heette de aanwezigen welkom, waarna rondleider John Vaessen in het kort de geschiedenis van de KHR memoreerde. Gedurende een uur lang wist het ensemble het aanwezige gezelschap te boeien met een gevarieerd programma, waarbij de ‘Roermond Marsch’ gecomponeerd door oud-dirigent Max Guillaume (1877-1944) en het Roermondse volkslied uiteraard niet ontbraken. De verschillende nummers werden op enthousiaste wijze aan elkaar gepraat door klarinettist Sarah Denissen. Na afloop van het concert vond er met rondleider Jos Einig een uitgebreide rondleiding plaats bestemd voor de bezoekers aan de begraafplaats, die in het kader van het ‘Weekend van de Begraafplaats’ niet alleen uit Roermond afkomstig waren. Uitsluitend voor leden van de ‘Keuninklikke’ was er na afloop van hun optreden een extra rondleiding onder leiding van John Vaessen waarbij laatste rustplaatsen bezocht werden van harmonieleden die vanaf 1850 op deze historische stadsbegraafplaats begraven zijn. Vele van hun graven bevinden zich nog in redelijk staat of zijn zelfs gerestaureerd. De ideale weersomstandigheden waren er mede debet aan dat teruggekeken kan worden op een geslaagde activiteit gedurende deze jaarlijks terugkerende traditie. Mooi te mogen constateren dat de door de jaren heen ontstane band tussen de Koninklijke Harmonie Roermond en de Stichting Oude Kerkhof in de toekomst zeker gecontinueerd zal worden.

De Koninklijke Harmonie Roermond musiceert tijdens het 'Weekend van de Begraafplaats' op het Oude Kerkhof

Dirigent Wouter Pletzers bij het graf van zijn illustere voorganger Willem Bayer (1799-1853)

Het graf met de handjes op het Oude Kerkhof in Roermond (foto Bartho Hendriksen)

Op 24, 25 en 26 mei 2019 wordt de zesde editie van het Weekend van de Begraafplaats gehouden. Het Weekend – voorheen de Week van de Begraafplaats – geniet een vaste plek op de culturele agenda van Nederland. Thema dit jaar is Een plek vol verhalen.
Zo is er het ontroerende verhaal over het ‘Graf met de handjes’ op ‘den Aje Kirkhaof’ (het Oude Kerkhof) in Roermond. Over een grote muur reiken een man en een vrouw elkaar de hand. Hij protestants, zij katholiek; de twee mochten vanwege hun verschillende religies niet bij elkaar worden begraven. Maar door de verstrengelde handen zijn zij toch voor eeuwig verbonden in de dood.

Een begraafplaats is volgens de organisatie van het weekend bij uitstek een plek vol prachtige, verdrietige en unieke verhalen.
Over de geschiedenis van begraafplaatsen, over soms monumentale gebouwen op de begraafplaats, over grafmonumenten, maar vooral over de mensen die er begraven zijn. Verhalen over families, geliefden, kinderen en het definitieve afscheid. Elke steen, monumentaal of eenvoudig, oud of nieuw, staat voor een geschiedenis.
Tijdens het Weekend van de Begraafplaats heten begraafplaatsen bezoekers welkom, verspreid over het hele land. De deelnemers organiseren tal van activiteiten zoals lezingen en rondleidingen, al dan niet in samenwerking met uitvaartondernemers, steenhouwers, historische verenigingen, verhalenvertellers, musici, singer-songwriters en andere lokale organisaties.

www.weekendvandebegraafplaats.nl
www.facebook.com/weekendvandebegraafplaats
https://twitter.com/weekvdb

Uitsluitend op zondag 26 mei vinden in het kader van het ‘Weekend van de Begraafplaats’ rondleidingen plaats georganiseerd door de Stichting Oude Kerkhof over de uit 1785 stammende stadsbegraafplaats 'den Aje Kirkhaof'.

Gedurende de twee uur durende rondleiding zullen alle vijf geloofsgedeelten en daarmee markante laatste rustplaatsen en locaties van dit rijksmonument worden bezocht. Daaronder uiteraard ook het befaamde ‘Graf met de handjes’.De zichtbare indeling in religieuze gedeelten, de begraafklassen en het relatief grote aantal grafkelders (53!), maken het Oude Kerkhof ('Nabij Kapel in 't Zand') een monumentale dodenakker van formaat.

De rondleidingen worden (bij goed weer) om 14:00 uur voorafgegaan door een mini-concert van de in 1775 opgerichte Koninklijke Harmonie Roermond. Diverse leden van deze oudste harmonie van ons land rusten op deze historische begraafplaats. Tijdens een extra rondleiding zullen hun laatste rustplaatsen na afloop van het concert bezocht worden.

Zondag 5 mei organiseert de Stichting Oude Kerkhof de jaarlijkse WO II rondleiding op het Oude Kerkhof te Roermond, waarbij diverse locaties en laatste rustplaatsen van gesneuvelde geallieerden, verzetslieden en oorlogsslachtoffers bezocht zullen worden. De start is om 13.00 uur met een korte voorbeschouwing in zaal 'Aad Remunj', Herkenbosscherweg 10, schuin tegenover de begraafplaats. De rondleiding, die verzorgd wordt door gidsen van de stichting, voert de bezoeker onder meer langs graven van oorlogsslachtoffers als Anna Lutgens, Maria Vlek, Margaretha Sliepen, Mathieu Fonteijn en Theo Stroucken. Moeder en zoon Houben kwamen om bij de beschieting van een evacuatietrein op 8 februari te Wesel (D.). Voorts wordt stilgestaan bij de laatste rustplaatsen van verzetsstrijders als Francisca Brinkman-Rohling, Jan Wolters, Theo Bots, Johannes Roosjen en de kompanen Sjaak Frenken en Baer Reulen, die beiden op 10 juni 1944 geëxecuteerd zijn. Van deze laatste zal aan het graf zijn afscheidsbrief voorgelezen worden. Bovendien zal gewezen worden op de plaats waar de veertien met Kerstmis 1944 gefusilleerde Roermondenaren begraven geweest zijn, evenals de slachtoffers die zijn omgekomen ten gevolge van de bombardementen in oktober en november 1944, zoals de families Ament, Wilke en de Bock. Aandacht zal er eveneens zijn voor de kindergrafjes tengevolge van de evacuatie begin 1945. Op de begraafplaats zijn twee NSB graven (Hetterscheid en De Leeuw) aanwezig die belicht zullen worden. Het grafmonument van Leendert de Leeuw met nationaalsocialistische signatuur is vanwege zijn bijzonderheid aangemerkt als rijksmonument. De plek waar 160 gesneuvelde Duitse militairen hun voorlopige rustplaats gekregen hebben (het 'Pruusseböske') zal eveneens bezocht worden. Bij de eregraven van Britse en Canadese vliegtuigbemanningsleden zal verteld worden over het neerstorten van hun machine. Tenslotte is er ook aandacht voor de nieuwe joodse begraafplaats. Totaal 87 joodse inwoners van Roermond zijn ten gevolge van de Holocaust naar concentratiekampen getransporteerd. Vele namen op de grafstenen herinneren aan familieleden die na hun deportatie niet meer zijn teruggekeerd, zoals Hiegentlich, Straus, Cardozo, Behretz, Goedhart, Egger, Lehman, Leviticus en Goudsmit. Aan het uiteindelijk voor haar bestemde graf, waarin ze niet heeft mogen rusten, wordt het aangrijpende verhaal verteld over het lot van de joodse Jeanette Passmann-Vogelsang. Ook het grafje van Ruben Baer, waarvan op 9 mei 2017 het nieuwe grafsteentje door opperrabbijn Binyomin Jacobs onthuld werd, zal bezocht worden. Deelname aan deze éénmalige jaarlijkse themarondleiding die twee uur zal duren, bedraagt drie euro per persoon. De wandeling is minder geschikt voor jonge kinderen. Vooraf aanmelden is niet nodig, tijdig aanwezig zijn is aan te bevelen.

Opperrabbijn Binyomin Jacobs onthult samen met leerlingen van de Synergieschool de matseva op het grafje van Ruben Baer (Foto: Rob van Deurzen)

Zondag 28 april vond op het Oude Kerkhof de traditionele ‘Act of Remembrance’ plaats, georganiseerd door de Bond van Wapenbroeders en Joint Force Command Brunssum in samenwerking met de Stichting Oude Kerkhof.
Voorzitter van de afdeling Roermond /Venlo Emile van den Elshout heette de aanwezigen welkom, waarna afgevaardigden van Joint Force Command en kapelaan Dölle het woord voerden. Daarna was het de beurt aan wethouder Frans Schreurs om namens de gemeente de aanwezigen toe te spreken. De cultuurburgemeester van Roermond Pepijn sloot zich met een door hem gemaakt vredesgedicht hierbij aan, gevolgd door het voorlezen onderstaand gedicht over dit thema door leerlingen van de tegenover de begraafplaats gelegen Synergieschool.

Vrede, het is iets waar we allemaal veel om geven.
We willen allemaal in vrede leven.
Maar sommigen moeten in plaats van vrede,
in oorlog overleven.
Dan besef ik, wat voor een geluk ik heb hier…..
Wat die mensen die dit hebben meegemaakt,
het is te erg voor op papier.

In de oorlog was het niet fijn,
veel mensen leden onder pijn.
Soms als ze opstonden dachten ze;
Wat zal ik deze dag weer beleven,
kan het leven mij niks anders geven?
Was het leven maar groen,
maar wat konden zij daaraan doen.

Maar op deze dag staan we hier,
in stilte te denken aan de mensen die hier onder leden,
en wij zijn altijd maar ontevreden.
Wij hebben altijd iets te klagen,
en deze mensen, in die tijd, die moesten alles zelf verdragen.
Dit was ons bericht.
Bedankt voor het luisteren naar ons gedicht.

Na het officiële gedeelte zette de stoet, voorafgegaan door pipers, zich in beweging en werden er 13 graven van verzetsstrijders en 9 van gesneuvelde Britse en Canadese vliegtuigbemanningsleden bezocht. Bij hun graven werd kort gememoreerd aan de omstandigheden waaronder zij om het leven kwamen.
Door diverse instanties werden kransen en bloemen bij de 22 laatste rustplaatsen gelegd. De leerlingen van de Synergieschool werden hierbij begeleid door Renée Sarton (St. Oude Kerkhof) en Hub Aendekerk (Wapenbroeders).
Voor een korte afscheidsceremonie verzamelde men zich na afloop van de wandeling weer voor de Bisschoppelijke grafkapel, waarna de herdenking besloten werd met een samenzijn in zaal ‘Aad Remunj’ waar men genietend van koffie met vla tevreden terug kon kijken op een geslaagde middag.

Klik op hier voor het bekijken van foto’s gemaakt door Wim Bongaerts, hier voor foto's gemaakt door Mathieu Beeren en hier voor foto’s gemaakt door René Roosjen. Voor foto’s gemaakt door Pim Ermers zie de site www.wapenbroederszuid.nl

Zondag 14 april ontving de Stichting Oude Kerkhof diverse Vrienden van het Oude Kerkhof ter gelegenheid van de jaarlijkse ’Vrunjdag’. In zaal ‘Aad Remunj’ heette voorzitter Mathieu Beeren de gasten welkom onder het genot van koffie met vla.
Hij memoreerde aan de verdiensten van de stichting in de afgelopen jaren en legde de nadruk op het Euregioproject dat momenteel op de begraafplaats uitgevoerd wordt. Vrijwilligers Jos Einig en Cécile Fincken waren verantwoordelijk voor de organisatie en gaven commentaar bij de dia’s die doorlopend dit betreffende op groot scherm vertoond werden. Na de koffie werd de begraafplaats bezocht en werd aan diverse vrijwilligers de gelegenheid gegeven hun zegje te doen bij de locaties die bezocht werden. Hieronder het nieuwe infopaneel aan de publieksingang, de diverse gerestaureerde kloostergraven, de gerestaureerde graftrommels in het lijkenhuisje, het grafje van Ruben Baer en de grafkapel Killaars. Bovendien werd nog een bezoek gebracht aan de grafkelder Nicolas, mede op verzoek van aanwezige nabestaanden van de familie Nicolas.
Na afloop van het bezoek aan de begraafplaats werden er bij ‘Aad Remunj’ nog hapjes en luxe belegde broodjes met drankjes aangeboden en werden er onderling in gemoedelijke sfeer wetenswaardigheden uitgewisseld. Tot slot reikte de voorzitter aan alle aanwezigen een exemplaar uit van het onlangs verschenen tijdschrift ‘Terebinth’, met daarin uitgebreide aandacht voor ‘ons’ graf met de handjes. Een geste die erg op prijs gesteld werd. De Stichting Oude Kerkhof kan, mede dankzij de inzet van de dames Einig en Fincken terugkijken op een geslaagde middag.

VERNIEUWDE PUBLIEKS INGANG OUDE KERKHOF

In het kader van het in uitvoering zijnde Euregioproject op het Oude Kerkhof zijn er bij de publieksingang op een recent bestraat gedeelte
zes nieuwe fietsbeugels geplaatst benevens een nieuw informatiebord voorzien van een actuele plattegrond. Aan de achterzijde ervan blijft
het mogelijk mededelingen te doen die betrekking hebben op de begraafplaats. De bezoeker van de begraafplaats kan nu via deze duidelijke
bewegwijzering zonder veel moeite de gewenste locatie vinden. Het is de bedoeling dat het gehele project vóór 1 juni van dit jaar afgerond is.

Foto omslag: Het ‘graf met de handjes’ gezien vanaf de kant van Josephina’s graf (met sierlijk hekwerk
en kanten manchet…): bij uitstek een grafmonument met een verhaal. Foto Bartho Hendriksen

Foto boven: Het ‘graf met de handjes’ op de begraafplaats Nabij de Kapel in ‘t Zand in Roermond
(zie p. 19) vóór de restauratie in 2014. Al eerder waren de zandstenen handjes vervangen door
handjes van keramiek; later zijn ook de bovenste wapenstenen vernieuwd. Foto Bert Pierik

In het eerste nummer van 2015 besprak Wim Cappers het boek Dood maar niet vergeten. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond
van John Vaessen. Op het omslag staat een foto van het ‘graf met de handjes’: over een muur heen reiken Jacobus van Gorkum en Josephina
van Aefferden elkaar de hand, hij protestant, zij katholiek. Om hun verschil in geloof mochten deze echtelieden niet bij elkaar worden begraven.
Maar hun verstrengelde handen drukken uit dat zij tot in de dood met elkaar zijn verbonden. Het is een symbool dat meteen duidelijk maakt
waarvoor het staat.
Symbolen vormen een krachtig medium. Symboliek is zo oud als de mensheid. Belangrijke zaken worden al eeuwenlang uitgedrukt in beelden: de
koning was kenbaar aan zijn kroon, de ridder aan zijn wapen en tegenwoordig nog de burgemeester aan de ambtsketen. Een trouwring is voor
twee gelieven een onmiskenbaar symbool van hun huwelijk. Beeldtaal. Beelden vormen een veel sterker middel om iets uit te drukken dan taal.
In één oogopslag kunnen die complexe begrippen duidelijk maken zoals gezag. Op graven vertellen zij wat overledenen of nabestaanden belangrijk
vonden: de altijd groene klimop symboliseert de eeuwigheid, een gebroken zuil een voortijdig afgebroken leven, een vlinder de ziel die opstijgt.
Bij het ‘graf met de handjes’ is dat de verbondenheid. Ondanks het verschil in geloof was hier een elf jaar jongere Limburgse jonkvrouw met
een niet-adellijke Hollander getrouwd, die als officier moest werken omzijn brood te verdienen. Josephina ging bij haar huwelijk in 1842, gesloten
in Duitsland, meer dan één grens over. Daarom noemt Vaessen haar ook wel een feministe avant la lettre.
We komen op graven vaker het symbool van de verstrengelde handen tegen. Maar twee handen over een muur heen, zoals in Roermond, is slechts
van één andere plek bekend, in Dreux in Normandië. Daar ligt in de koninklijke grafkapel de katholieke prins Ferdinand van Frankrijk, terwijl
zijn protestantse vrouw, hertogin Hélène van Mecklenburg-Schwerin, in een ruimte ernaast ligt. Maar door een raam heen geven ook zij, liggend
op hun doodsbed, elkaar de hand. Ware liefde Het duiden van symbolen is niet altijd eenvoudig, maar het ‘graf met de
handjes’ spreekt mensen enorm aan. Waarom eigenlijk? Als ik dat aan John Vaessen vraag, die ook rondleider is op ‘den Aje Kirkhaof’, dan is zijn
antwoord: ‘Gemengde huwelijken werden, in Roermond en elders, tot ver na 1950 niet op prijs gesteld – zachtjes gezegd. Ik heb meermaals bij
rondleidingen gehoord dat deelnemers hetzelfde overkomen was: als katholieke jongen of meisje moesten zij de verkering met een protestantse
jongen of meisje op bevel van de ouders uitmaken. Soms vloeide er bij dit monument daadwerkelijk nog een traan, als de herinneringen aan die
traumatische beslissing hun te veel werden.’
Dat is het: de ‘handjes’ zijn een symbool van verbondenheid, maar dat het zulke herkenbare en sterke gevoelens weet op te roepen, dat is de kracht
ervan. Wij zoeken immers allemaal de ware liefde, die verschillen in status, geloof, leeftijd en politiek overwint.En liefst ook de dood.

In het begin van de vorige eeuw bewoonden diverse adellijke families voorname panden in of nabij de stad Roermond. Na hun overlijden werden ze vaak bijgezet of begraven in imposante grafkelders of onder markante monumenten op de algemene
stadsbegraafplaats ‘nabij Kapel in ’t Zand’, in de volksmond ‘den Aje Kirkhaof’. Het verschil in stand met de ‘gewone’ inwoners van de stad kwam mede daardoor duidelijk tot uitdrukking. Vanaf 1900 overwinterden kermisexploitanten uit binnen- en buitenland graag in Roermond met het doel herstellingen aan hun attracties en/of salonwagens te laten verrichten.

Roermond bezat immers, onder meer door de aanwezigheid van de werkplaatsen van de architect Pierre Cuypers, vakbekwame beeldhouwers, schilders en smeden, die graag gezien waren bij de kermisfamilies. Tussen deze families ontstonden goede vriendschappen; ze vormden een clan van kermisbaronnen en door onderlinge huwelijken, ’kermisadel’. Ook zij lieten in de stad tot de verbeelding sprekende panden bouwen en werden eveneens bijgezet in ruime grafkelders of in monumentale graven, die vaak minstens zo indrukwekkend waren als die van de gevestigde adel. Het was de Roermondse journalist Piet Tummers (1919-2005) die de twee groepen stedelingen op grond van deze overeenkomsten met elkaar vergeleek en het begrip ‘kermisadel’ introduceerde.

Over deze combinatie gaat de presentatie die verzorgd wordt door John Vaessen,PR/ Rondleider bij de stichting Oude Kerkhof.

Klinkende namen zullen de revue passeren zoals, Magnée de Horn, van Keverberg van Kessel, de Cerf de Fièze Fontaine, Géraud de Rochechouart, Van Aefferden, De Pollaert, De Negri Brunssum, Gansneb genaamd Tengnagel, Von Hompesch-Rürich, Michiels van Kessenich, Petit d’Oudenborgh en De Bieberstein Rogalla Zawadsky. Wat de zogenaam-de ‘kermisadel’ betreft wordt onder meer de aandacht gevestigd op families als Xhaflaire, Wolfs, Nizet, Vincken, Benner, van Bergen, Schulte en Kunkels.

De presentatie vindt plaats op dinsdag 26 maart van 14.00 uur tot 16.00 uur in MFC ’t Paradies’ te Roermond. De toegangsprijs bedraagt drie euro.

De lijkkoets met de overleden burggraaf Charles van Aefferden (1854-1922) op weg van kasteel Schöndeln via de Heinsbergerweg naar de algemene begraafplaats 'nabij Kapel in 't Zand', nu het Oude Kerkhof. (Bron: Vaessen, Dood, maar niet vergeten, 2011)

GRATIS RONDLEIDING ‘AJE KIRKHAOF’ ROERMOND

Op zondag 24 maart vindt de eerste door de Stichting Oude Kerkhof aangeboden gratis rondleiding in 2019 plaats over de uit 1785 stammende stadsbegraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’, zoals de officiële benaming luidt. Voorafgaand aan deze wandeling is er om 13.00 uur een korte inleiding met fotopresentatie in zaal ‘Aad Remunj’, Herkenbosscherweg 10, schuin tegenover de begraafplaats. Gedurende de twee uur durende rondleiding zullen alle vijf geloofsgedeelten en daarmee markante laatste rustplaatsen en locaties van dit rijksmonument worden bezocht. Tijdens de rondleiding zijn onder meer de vier permanent tentoongestelde en gerestaureerde grafdozen in het voormalige lijkenhuisje te bezichtigen. Het totaal aantal graftrommels op de begraafplaats bedraagt nu tien stuks, hetgeen de helft is van het totaal aantal aanwezige grafdozen in Limburg. De duidelijke zichtbare indeling in religieuze gedeelten, de begraafklassen, het relatief grote aantal grafkelders (53!), het vele smeed-en gietijzer, de talrijke monumentale graven en de bijzondere flora maken ‘den Aje Kirkhaof’ bovendien een monumentale dodenakker van formaat. In een tijd waarin crematie nog geen rol van betekenis speelde en vrijwel elke Roermondenaar die overleed er werd begraven was de begraafplaats de ultieme uitdrukking van de sociale verhoudingen in de stad Roermond. Het is niet alleen een plek waar een enorme hoeveelheid genealogische informatie zichtbaar is, maar ook het tastbare overblijfsel van een verdwenen samenleving. Hier liggen in de meest letterlijke zin van het woord de Roermondenaren die tussen 1750 en 1950 de historie van de stad mede bepaald hebben. Daaronder bevinden zich niet alleen geestelijken, politici, leden van de rechterlijke macht, edelen, industriëlen en middenstanders, maar ook kunstenaars, medici, notarissen, architecten, stadsfiguren en kermisexploitanten. Vele graven herinneren bovendien aan de Tweede Wereldoorlog die vooral op het joodse gedeelte in het bijzonder gekenmerkt worden. Het is die dag onder meer mogelijk de crypte van de bisschoppenkapel te bezoeken, evenals andere grafkapellen die voor deze gelegenheid opengesteld zullen worden. Diverse grafkelders zijn te bezichtigen en in een er van is het toegestaan met een gids er in af te dalen. De rondleiding op 24 maart is de eerste in een reeks van vijf gratis rondleidingen in 2019, georganiseerd door de Stichting Oude Kerkhof. Uiteraard blijft het altijd mogelijk individueel een rondleiding te reserveren. Er zijn geen restricties betreffende de groepsgrootte.

Detail begraafplaats Oude Kerkhof (Foto Wim Bongaerts)

Traditiegetrouw vindt ieder jaar in april een herdenking, georganiseerd door de Bond van Wapenbroeders Afdeling Roermond en Venlo i.s.m. het Joint Force Commando Brunssum, op het Oude Kerkhof plaats ter nagedachtenis aan aldaar begraven oorlogsslachtoffers.

Van september 1944 tot maart 1945 was Roermond frontstad. Deze periode, maar ook wat er aan vooraf ging, is onderdeel van een lezing over gesneuvelde geallieerden, omgekomen verzetsstrijders en burgers en Duitse collaborateurs die hun laatste rustplaats kregen op het Oude Kerkhof, gepresenteerd door John Vaessen, auteur van het boek ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond’.

De presentatie omvat onder meer de eerste schotenwisseling in Nederland van de Tweede Wereldoorlog op de Kapellerlaan, de eerste gesneuvelde Nederlandse militairen op 10 mei1940, graven van Britse en Canadese geallieerden, de verzetsstrijders Reulen en Frencken, de NSB’ers Hetterscheid en De Leeuw, het inzetten van Russische krijgsgevangenen door de bezetter, de joden vervolging in Roermond en de bombardementen. Het gedeelte ná de pauze zal gewijd zijn aan de executies in het Elmpterwald, de voettocht van bijna 3000 Roermondse mannen naar Duitsland en de rol daarbij van Abschnitts Kommandant der Fallschirmjäger majoor Ulrich Matthaeas, de evacuaties naar Noord-Nederland, door oorlogsgeweld omgekomen Roermondenaren (o.a. Stroucken, Lutgens, Vlek, Sliepen en Fonteijn), opgraving en herbegrafenis van Roermondse oorlogsslachtoffers, de bevrijding van Roermond op 1 maart 1945 én burgers die ná de oorlog omkwamen ten gevolge van achtergebleven onontplofte munitie zoals onder andere Koenen en Uiterwijk.

Tijdens de lezing zullen onder meer zelden vertoonde foto’s uit die periode uit het archief van de in 2017 overleden Annie Ramakers-Dahmen (destijds voorzitter Stichting jaarlijkse Herdenking Gevallenen 1940-1945 Roermond) te zien zijn.

De lezing vindt plaats op vrijdag 25 januari aanstaande om 19.00 uur in het Generaal Spoor Paviljoen in het Nationaal Herdenkingspark Roermond. De toegang is gratis.

Eind 2019 verschijnt de derde uitgebreide druk van het boek 'Dood, maar niet vergeten', graven en grafkelders op 'den Aje Kirkhaof' te Roermond, samengesteld door John Vaessen en uitgegeven door de Stichting Oude Kerkhof. Het oorspronkelijke boek zal uitgebreid worden met ruim honderd alfabetisch gerangschikte nieuwe grafbeschrijvingen.
Nieuws omtrent de presentatie van het boek zal te zijner tijd onder meer op deze site vermeld worden.

Op 16 oktober 2011 verscheen de éérste druk van het door de Stichting Oude Kerkhof uitgebrachte boek

De gehele oplage, bestaande uit 500 exemplaren met daarin opgenomen ruim 300 grafbeschrijvingen, bleek binnen zes weken te zijn uitverkocht. Het zou voor de hand gelegen hebben op korte termijn een tweede druk te realiseren. Het bestuur van de stichting besloot dit echter in eerste instantie niet te doen omdat er, naar aanleiding van het verschijnen van het boek, bij meer nabestaanden van op de begraafplaats rustende familieleden, belangstelling was eveneens hun verhaal achter het graf door auteur John Vaessen te laten optekenen met het doel dit te laten opnemen in een nieuwe druk. Om die reden werd er uiteindelijk op 16 januari 2015 door de Stichting Oude Kerkhof, nu in een oplage van 1134 exemplaren, een fors uitgebreide tweede druk uitgebracht die het totale aantal grafbeschrijvingen op ruim 500 bracht. 26 November 2018, bijna vier jaar ná de presentatie van het boek, heeft de Stichting Oude Kerkhof géén exemplaren meer op voorraad.